VÀI NÉT VỀ BANG BẮC CAROLINA, HOA KỲ

 Bang Bắc Carolina (North Carolina – NC) là một trong 50 Bang, nằm ở phía đông nam trên lãnh thổ Hoa kỳ, giáp với Bang Nam Carolina về phía nam; với Bang Georgia về phía tây nam; với Bang Tennessee về phía tây; với Bang Virginia về phía bắc; và Đại Tây Dương về phía đông. Diện tích 139.509 km² (bằng 43% diện tích của cả nước VN), trong đó 10 % là mặt nước (sông hồ). Bang có hình thù giống hình chữ nhật nằm ngang nhìn từ bắc xuống nam, chiều ngang 805 km, chiều dài 240 km.  Dân số trên 10 triệu đứng thứ 9/ 50 Bang. Mật độ dân số 49 người trên 1 km². Một số thành phố lớn của Bang:

1.     Thủ phủ Raleigh: trung tâm hành chính dân số gần 500.000 người, nếu cộng thêm vùng phụ cận (ngoại ô) thì dân số là 1,2 triệu người.

2.     Charlotte: thành phố lớn nhất Bang, trung tâm thương mại, tài chính của Bang và là trung tâm tài chính lớn thứ hai của Hoa kỳ (sau New York). Dân số gần 1 triệu người.

3.     Durham: dân số 260.000

4.     Greensboro: dân số 290.000

Và còn nhiều thành phố khác. Các thành phố nhỏ (town) được liên kết với nhau gọi là vùng (county). Chẳng hạn, 3 thành phố nhỏ (town) là Chapehill, Hisborough và Carboro tạo thành Orange County để tổ chức các hoạt động xã hội chung.

Bang Bắc Carolina có địa hình phong phú, phía đông là bờ biển dài gần 200 km, phía tây là các dãy núi đá. Khí hậu phong phú đủ 4 mùa (trùng với các mùa ở Việt nam). Múi giờ theo giờ New York. Mùa đông có tuyết nhưng thường không kéo dài và không có nhiều đợt. Bang đứng thứ 5 về lượng khách du lịch nội địa bởi có nhiều phong cảnh cũng như di tích lịch sử cuốn hút du khách.

Bang NC có 10 nét đặc biệt sau mà tôi biết được:

1.     Đó là địa danh đầu tiên mà người Anh đặt chân đến chinh phục Châu Mỹ thành các thuộc địa vào đầu những năm 1600. Tuy nhiên, nhóm người đó đã mất tích một cách bí ẩn không để lại dấu vết gì ngoài các vết khắc trên cây.

2.     Là 1 trong 3 Bang là những thuộc địa đầu tiên nên được đặt tên theo tên vua của nước Anh: đó là các bang Carolina (gồm cả North và South Carolina), Virginia và Georgia. Đúng hơn là tên và ranh giới các bang vẫn giữ nguyên như hồi còn là thuộc địa (do người Anh đặt). Tên Carolina xuất phát từ tên vua Sác lơ đệ nhất (tiếng Anh là Charles) theo tiếng La tinh gốc là Carol nhưng theo truyền thống ở Anh, tên địa danh bao giờ cũng lấy theo tên nữ nên là Carolina. Đầu tiên chỉ có Carolina colony. Sau vào năm 1720 Carolina Colony được tách ra thành 2 Bắc và Nam cho nhỏ để dễ cai trị.

3.     Carolina Colony là thuộc địa đầu tiên đưa ra ý tưởng giành độc lập từ thực dân Anh thể hiện ở bản Mecklenburg Declaration tại North Carolina ngày 20 tháng 5 năm 1775 – một năm trước khi nước Mỹ ra đời. Vì thế Bang còn có nickname “First in freedom”.

4.     Bang có 2 công dân là là những người đầu tiên trên thế giới đã thử nghiệm thành công cho máy bay bay được. Đó là Anh em nhà Wright gồm Orville Wright (19 tháng 8 năm 1871 - 30 tháng 1 năm 1948) và Wilbur Wright (16 tháng 4 năm 1867 - 30 tháng 5 năm 1912). 

Anh em nhà Wright - những người đầu tiên biến giấc mơ bay lên trời của con
người thành hiện thực. Cả hai anh em đều sống độc thân. 

      Chuyến bay đầu tiên trong lịch sử nhân loại được thực hiện vào ngày 17 tháng 12 năm 1903 tại đồi Kill Devil, Kitty Hawk, bang Bắc Carolina,  Mỹ. Mỗi anh em thực hiện hai chuyến bay vào ngày hôm đó. Lần bay đầu tiên, do Orville thực hiện kéo dài 12 giây và bay được khoảng 36.5 mét (120 ft). Lần bay cuối cùng, do Wilbur thực hiện kéo dài 59 giây và đi được 296 mét. Chiếc máy bay lúc đó được gọi là Flyer I. Nó có sải cánh khoảng 12 mét và nặng khoảng hơn 300 kg, với động cơ xăng 12 mã lực. Hiện nay nó đang được đặt tại Viện bảo tàng hàng không vũ trụ Quốc gia, thủ đô Oasington.  Máy bay được làm từ chất liệu gỗ đủ cho  4 người ngồi. 

     Cũng vì lý do này mà Bang còn có nick name khác là “First in flight”. Tất cả các ô tô đăng ký trong Bang ngoài tên North Carolina còn có thêm dòng “First in freedom” hoặc “First in flight” (tùy chủ xe chọn). Cả hai anh em đều là người sống độc thân.

5.     Bang có tất cả 16 trường đại học cao đẳng, trong đó đại học Bắc Carolina (University  of  North Carolina – UNC) là 1 trong 3 đại học công lập đầu tiên của Hoa kỳ.  UNC được khởi công xây dựng từ 1789, bắt đầu tuyển sinh năm 1795. Trụ sở chính ở  thành phố nhỏ Chapell Hill (nghĩa là ngọn đồi có tháp chuông) với khuôn viên rộng 3 km vuông, ngoài ra còn 17 chi nhánh (campus) ở các thành phố khác trong Bang. Năm 2017, số lượng giảng viên của trường là 3.700, số lượng nhân viên 8.300, số sinh viên theo học 30.000, trong đó bậc đại học 19.000, sau đại học 11.000. UNC luôn được xếp hạng trong top 50 đại học tốt nhất Hoa kỳ. Năm 2017  UNC đứng thứ 26 trong bảng xếp hạng. Năm 1952, UNC mở bệnh viện UNC là trung tâm khám chữa bệnh lớn và có uy tín trong vùng. Năm 2011, một giáo sư của trường đã được nhận giải Nobel trong ngành y. UNC cũng là nơi con trai Phạm Xuân Ẩn đã theo học nhờ sự giúp đỡ từ những người bạn Mỹ của ông. Hầu hết cư dân của UNC sống và làm việc có liên quan đến UNC. Vì thế, có thể ví UNC như là linh hồn của Chapel Hill town.

6.     Tại thành phố Durham còn giữ nguyên di tích American Tobaco Company nằm tại trung tâm. Đây từng là nhà máy sản xuất thuốc lá lớn nhất nước Mỹ (có tài liệu nói lớn nhất thế giới thời bấy giờ). 
   

Cổng chính vào nhà máy thuốc lá. Nhà máy có khuôn viên rộng vài km vuông
với hàng trăm ống khói vươn lên trời. 

    Thời kỳ thịnh vượng chiếm đến 90% thị phần trong nước và có cả chi nhánh bên Anh Quốc (Impireal Tobaco company). Sau do bị kiện độc quyền nên nhà máy đã bị chia nhỏ thành 4 công ty độc lập. Nhà máy này còn hoạt động đến cuối những năm 1900. Đường tàu chuyên chở thuốc lá dài 50 dặm (80 km) đi từ nhà máy nay đã được dỡ bỏ và thay vào đó làm thành đường cho dân đi bộ và xe đạp với tên gọi American Tobacco Trail. Tại đây, các vận động viên maratong thường tập chạy đường dài. Các ký túc xá cho người lao động được cải tạo thành hotel, các phân xưởng được dùng làm các cửa hàng, văn phòng, nhà hàng…
    
    Có thể nói trước Thế chiến I, nước Mỹ đi lên từ ngành sản xuất và buôn bán thuốc lá mà cuộc đời của J.B. Duke là minh chứng. Trồng và sản xuất thuốc lá nguyên là nghề của những người da đỏ (Indian - tiếng Việt đọc theo ngữ âm Pháp là người Anh điêng). Người Anh đã học từ họ và phát triển từ làm thủ công sang thành công nghiệp. Vì thế, biểu tượng gốc của ngành thuốc lá Mỹ là hình ảnh người Indian. 

 7.     Durham còn nổi tiếng với Đại học Duke được xây dựng từ một phần tài sản để lại của Jame Buchanan Duke  - ông chủ American Tobaco Company (xem thêm cuộc đời, sự nghiệp của J.B. Duke qua link: 

                 https://en.wikipedia.org/wiki/James_Buchanan_Duke#Personal_life

Jame Bachanan Duke - người sáng lập Đại học Duke
danh tiếng. Bức tượng trước nhà thờ Duke

Trường được xây dựng năm 1838 với tên gọi ban đầu là Trinity College ở một địa điểm khác, đến năm 1892 chuyển đến Durham và đổi tên là Duke để vinh danh người sáng lập. Mặt bằng của trường 35 km vuông. Nằm giữa  trung tâm trường là nhà thờ Duke – nhà thờ lớn nhất và đẹp nhất ở Durham. Tại nhà thờ thường có các buổi biểu diễn đồng ca, thánh ca. Phía trước nhà thờ là tượng đồng đen người sáng lập – Jame Buchanan Duke).  Quanh nhà thờ có đến 3 nhà hát Duke với tổng sức chứa khoảng  3000 chỗ hoạt động hết công suất vào các buổi tối cuối tuần. Giá vé phổ biến cho sinh viên là 10 $, cho người khác ngoài sinh viên từ 25 - 70$. Vườn hoa Duke rất rộng và đẹp, là nơi các cặp cô dâu chú rể thường đến chụp ảnh hoặc tổ chức đám cưới. 

Nhà thờ Duke nhìn bên ngoài. 

Tỷ lệ xét tuyển của tường là 9 – 10%%, số lượng học viên 16.000, trong đó 50% là bậc đại học, 50% là bậc sau đại học. Đại học Duke có chi nhánh ở Bắc kinh và Singapor. Năm 2017, trường được xếp hạng 13 trong nước Mỹ và thứ 28 trên thế giới. Học phí của trường năm 2017 là 53.000 USD / năm.

8.     Bắc Carolina còn nổi tiếng với dinh thự tư nhân lớn nhất Hoa kỳ - Biltmore  Estate. Trong lịch sử Hoa kỳ đã từng có nhiều dinh thự tư nhân lớn nhưng với thời gian khi chủ nhân mất đi dinh thự được chia nhỏ cho con cháu, cho các quỹ từ thiện hoặc  chuyển sang tài sản quốc gia. 

Bilt More Manson - lâu đài tư nhân lớn nhất nước Mỹ với 250 phòng.

     Biltmore là dinh thự tư nhân lớn nhất còn lại nguyên vẹn với năm tháng trôi qua, hiện vẫn là tài sản do con cháu chủ nhân quản lý. Dinh thự tọa lạc tại thành phố Asheville phía tây Bang Bắc Carolina. Toàn bộ dinh thự có diện tích 3.200 héc ta (gồm lâu đài với 250 phòng, nhiều vườn hoa, bãi cỏ, hầm rượu, sân đua ngựa, nông trại, các cửa hàng khách sạn…). Trong lâu đài có thư viện với 10.000 đầu sách vẫn còn được bảo quản nguyên vẹn. Hiện nay dinh thự không có người ở mà chỉ dùng để cho khách tham quan (giá vé 40$/người). Đây gần như là điểm du lịch duy nhất mở cửa 365 ngày trong năm. Để duy trì bảo quản dinh thự và phục vụ khách tham quan, chủ nhân đã thành lập hẳn một công ty với khoảng 1000 nhân viên. Theo số liệu thống kê, cứ cuối mỗi tuần trung bình có 4000 khách thăm quan. Mỗi năm có đến 1 triệu du khách thăm quan. Tất cả các xe tư nhân đều phải đỗ tại 1 trong 5 bãi đỗ xe gần cổng rồi đi xe buýt nội bộ thăm quan. 

George Wasington Vanderbit II -
chủ nhân của Biltmore Estate        

    Chủ nhân của dinh thự - George Washington Vanderbit II  (1862 – 1914) -  là con trai út của một trong các gia đình giàu có nhất nước Mỹ với nguồn lợi khổng lồ thu được hàng năm từ các dịch vụ đường sắt, cảng biển. Tốt nghiệp đại học Columbus, đã đi nhiều nước trên thế giới và nhiều vùng trong nước Mỹ, biết 8 ngoại ngữ, từng được bầu là người đọc nhiều nhất nước Mỹ. Tòa lâu đài được xây với mục đích phục vụ cho các kỳ nghỉ của chủ nhân. Kiến trúc sư là 2 người Pháp. Bắt đầu xây từ 1889, hoàn thành năm 1895. Đến 1898 chủ nhân mới cưới vợ và 2 năm sau sinh 1 con gái. Tổng diện tích sàn là 16.623 mét vuông. Như vậy chỉ có 3 người sống trong 1 tòa lâu đài 250 phòng cùng khoảng 35 người giúp việc. Con gái chủ nhân sau lấy chồng sinh sống bên Anh và sinh 2 cháu ngoại trai. 


    Một thời gian dài dinh thự bị bỏ hoang. Sau được phục hồi phục vụ khách thăm quan. Hiện nay dinh thự do 2 cháu ngoại của ông chủ ở bên Anh quản lý. Dinh thự được hội kiến trúc Hoa kỳ xếp thứ 8 về kiến trúc được ưa thích nhất và được Nhà nước duyệt là di sản quốc gia năm 1964. 

9.     Bắc Carolina còn nổi tiếng là một trong các trung tâm nghiên cứu khoa học với Scientific Triangle (tam giác khoa học) mà 3 đỉnh là 3 thành phố Raleigh, Durham và Chapel Hill với đội ngũ khoa học nòng cốt là là các giảng viên, nghiên cứu sinh, sinh viên của 3 trường đại học danh tiếng là Duke University, University of  North Carolina và North Carolina State University (xếp thứ 59 trong nước Mỹ). Theo số liệu thống kê, mật độ nhà khoa học trên dân số ở khu vực này là cao nhất trên thế giới. 50% dân số có trình độ đại học trở lên. Hàng năm, 3 trường đại học cho tốt nghiệp 8.500 học viên. Trung tâm của Scientific Triangle là Scientific Triangle Park – nơi có 260 công ty công nghệ cao đặt trụ sở, chi nhánh (giống như khu công nghệ cao của VN).   

10.             Công trình cuối cùng và cũng mới mẻ nhất là Durham Perfomance Arts Center (DPAC) – trung tâm biểu diễn lớn nhất của Bang Bắc Carolina - được hoàn thành và đưa vào sử dụng từ năm 2008 tại trung tâm Durham, gần với khu di tích American Tobacco. Kinh phí xây dựng 48 triệu $. Khán phòng biểu diễn của DPAC có 2712 chỗ ngồi. Tuy hoạt động chưa lâu với 200 show diễn/ năm gồm các thể loại như nhạc kịch Broadway, hòa nhạc, hài, nhảy …nhưng DPAC đã được tạp chí chuyên ngành bình bầu trong top 5 của thế giới và top 4 trong nước Mỹ về các show diễn. Giá vé vào xem từ 90 $ trở lên. Từ khi có DPAC, Durham có thêm nhiều du khách nội địa bay đến nghỉ khách sạn và xem các show biểu diễn.  

Phòng biểu diễn của Durham Perfomance Arts Center